پارادوکس همانندی/ تفاوت در تجربۀ مهاجرت و نقش آن در نگاه مهاجر نسبت به موطن: مطالعۀ موردی مهاجرت یوسف و موسی (ع) در قصص قرآن

قصه‌های قرآنی با نقشمایۀ هجرت اندک است و در همان چند نمونه نیز، موضوع مهاجرت ذیلی بر غرض الاهی در تبیین مفاهیم دینی، و در راستای رسالت انبیا ست. این قصه‌ها از بابت برخی مفاهیم فرهنگی هم دارای اهمیت است. این که چنین قصه‌هایی قرآنی تا چه حد با مبحث مهاجرت که در دوران معاصر آن را می‌‌شناسیم، دارای ارتباط هستند و این که تا چه اندازه امکان بررسی آنها بر اساس نظریات مربوط به مهاجرت در علوم اجتماعی وجود دارد، موضوع قابل تأملی است. در میان نظریات مهاجرت، نظریۀ پارادوکس همانندی/ تفاوت در تعامل میزبان و مهاجر، همچون رویکردی فرهنگی ـ جامعه‌شناختی نسبت به موضوع مهاجرت، بیانگر آن است که در این تعامل، باید میزانی از همانندی و اندازه‌ای از تفاوت حفظ شود. اما مسئلۀ مهمی که باید بدان پاسخ داد آن است که به میزان کمی یا فزونی یکی از این دو کفّۀ همانندی یا تفاوت، نتیجۀ حاصل چه اثری بر نگاه مهاجر نسبت به زادبوم پیشین خود و اقامتگاه کنونی ـ یا به بیان دیگر، موطـَن و مَهجَر ـ دارد؛ پرسشی که به نظر می‌رسد پیروان نظریۀ فوق تا کنون در پاسخ بدان ساکت بوده‌اند. بنا ست که در این مقاله با ابتنای سخن بر نظریۀ یاد شده، تلاش کنیم حکایات قرآنی مهاجرت یوسف و موسی (ع) را با موضوع تطبیق دهیم و بر همان اساس، مصداقهایی برای گونه‌های مختلف تعامل میزبان و مهاجر بیابیم.